سرانجام آن‌چه همواره با عنوان «سایه جنگ بر سر ایران» توصیف می‌شد با حملات ۲۳خرداد اسراییل به‌وقوع پیوست. بسیاری از شهروندان تجربه زیست در دوران جنگ ایران و عراق را دارند، اما بسیاری از آن‌ها نمی‌دانند در چنین شرایط خطیری چگونه می‌توان جان غیرنظامیان در معرض خطر را حفظ کرد و برای این وضعیت آماده بود.

***

افرادی که دوران جنگ هشت‌ساله ایران و عراق را به‌یاد دارند با مفهوم پناهگاه و جان‌پناه بیگانه نیستند، اما این‌که در زمان حاضر و با احتمال تکرار حملات هوایی یا هرنوع حمله نظامی دیگری از سوی اسراییل یا آمریکا شهروندان ایرانی و دیگر ساکنان ایران چه اقداماتی را باید انجام بدهند، در جایی تعریف یا نوشته نشده است.

برخلاف بسیاری از کشورها، ایران فاقد شبکه‌ سراسری و مشخص پناهگاه‌های عمومی است. ولی برخی زیرساخت‌ها می‌توانند به‌صورت موقت نقش پناهگاه را ایفا کنند.

ایستگاه‌های مترو در تهران، مشهد و تبریز و اسکله‌ها و تونل‌های زیرزمینی مکان مناسبی برای پناه‌گیری‌های اضطراری به شمار می‌آیند. در کلان‌شهر تهران ایستگاه‌های مترو عمیقی چون تجریش، پارک وی و امام خمینی قابلیت استفاده به‌عنوان جان‌پناه را در هنگام بحران دارند. زیرزمین برخی‌ ساختمان‌ها و مجتمع‌ها هم می‌تواند گزینه خانگی برای استفاده سریع در صورت بروز خطر باشد.

پارکینگ‌های طبقاتی و زیرزمین پارکینگ‌های طبقاتی و زیرزمینی بزرگ که در مناطق تجاری و یا نزدیک بیمارستان‌ها ساخته شده‌اند هم شرایط استفاده نیمه‌مطمئن به‌عنوان پناهگاه را دارند. پارکینگ‌ها در اغلب مراکز تجاری، بیمارستان‌ها و مراکز شلوغ شهر وجود دارند.

از این پارکینگ‌ها، مشروط به داشتن دسترسی می‌شود استفاده کرد. پناهگاه‌های قدیمی‌تری هم از دوران جنگ هشت‌ساله ایران و عراق در برخی مناطق هنوز فعال و قابل استفاده است. «مهدی محرز»، از کاربران شبکه ایکس  با اشاره به این‌که احتمال قطع اینترنت به‌دلیل از میان رفتن زیرساخت‌ها وجود دارد، نوشت: «لیست پناهگاه‌های زیرزمینی تهران را داشته باشید. پناهگاه پارک‌شهر، بزرگ‌ترین پناهگاه تهران در منطقه ۱۲، پناهگاه ورزشگاه آزادی در منطقه ۲۲، پناهگاه‌های نارمک در منطقه ۴ و ۸ و پناهگاه‌های بازار تهران در محله بازار و منطقه ۱۲.»

فقدان تجهیزات را در نظر بگیرید

 بسیاری از شهروندان، به‌ویژه  آن‌ها که در تهران زندگی می‌کنند به‌واسطه سال‌ها گفت‌وگو درباره زلزله عظیم تهران با کیف اضطراری آشنا هستند. حالا مردم ایران در شرایطی هستند که باید همه دست‌کم برای روزهای آینده یک کیف وسایل اضطراری داشته باشند.

 این کیف حتما باید شامل چراغ‌قوه، آب آشامیدنی، کنسرو، داروهای ضروری، مدارک شناسایی، رادیوی باتری‌دار، پاور برای موبایل و ماسک تنفسی باشد.

در نظر داشته باشید ممکن است برای حفظ امنیت خود خانه و زندگی خود را ترک کنید. در این صورت در و پنجره‌ها را ببندید و وسایل ضروری، مدارک و دارایی‌های ارزشمند خود را همراه ببرید.

توصیه‌های ایمنی قبل و بعد از حمله

توصیه کارشناسان و امدادگران به شهروندان این است که پیش از وقوع حمله حتما باید به شناسایی محل‌های امن در نزدیکی محل سکونت و کار خود اقدام کنند.

از آن‌جا که در حال حاضر هیچ سامانه‌ عمومی، فعال، قابل‌نصب و موثری از سوی جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران برای هشدار بلایای طبیعی یا حملات نظامی به شهروندان وجود ندارد و حتی اپلیکیشن‌های آن مانند «ایران‌سیف» یا اپ هشدار زلزله حذف شده‌ یا عملکرد به‌روز ندارند، خوب است که صفحات رسمی سازمان مدیریت بحران کشور و هلال احمر در شبکه‌های اجتماعی را دنبال کنید.

در هنگام حملات چه باید کرد؟

یکی از امدادگران هلال احمر حوالی هفت صبح روز جمعه ۲۳خرداد۱۴۰۴ در حالی که در خودرو خود احتمالا عازم ماموریت امداد و نجات بود، ویدیویی ضبط کرد و درباره آن‌چه شهروندان باید و نباید انجام بدهند به نکات مهمی اشاره کرد.

او به شهروندان توصیه کرده است: «در شرایطی که به درستی مشخص نیست چه اتفاقی در حال رخ دادن است حتی‌المقدور «در خانه بمانید مگر در مواقع کاملا ضروری، اخبار را فقط از منابع رسمی و معتبر پیگیری کنید، از شایعه‌پراکنی و بازنشر اخبار تاییدنشده خودداری کنید، با افراد آسیب‌پذیر (سال‌خوردگان، کودکان، همسایه‌های تنها) در تماس باشید، در صورت هشدار حمله هوایی، به مکان‌های امن و دور از پنجره‌ها پناه ببرید، از مراکز نظامی و انتظامی فاصله بگیرید.»

در داخل خانه هم به وقت شنیدن صدای انفجار پناه گرفتن در گوشه‌ یکی از دیوارهای داخلی یا زیر میزهای محکم، ترجیحا رفتن به طبقات پایین‌تر توصیه شده است. اگر در ماشین هستید، حتما آن‌را پارک کرده و خاموش کنید و اگر ممکن است زیر پل یا در صورت نبود فضای بهتر داخل یک پارکینگ پناه بگیرید.

پس از وقوع حمله، اولین اقدام هر کس باید بررسی صدمات جسمی خود و اطرافیان و انجام کمک‌های اولیه باشد. به‌شدت از تماس با اجسام مشکوک یا فلزات داغ پرهیز کنید. اگر دود یا اثر مواد شیمیایی در فضا وجود دارد، حتما یک ماسک یا پارچه‌ مرطوب روی بینی خود بگذارید. در صورت امکان از طریق پیامک یا تماس کوتاه وضعیت سلامتی‌تان را به نزدیکان خود خبر دهید. ولی از پناهگاه یا محل امن خود خارج نشوید.

حمله به تاسیسات اتمی برای شهروندان خطر دارد؟

مقامات ایران تاکید کرده‌اند که تا این لحظه «تشعشعات رادیو اکتیو و آسیب‌زننده‌ای» ایجاد نشده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اما در شامگاه جمعه ۲۳خرداد۱۴۰۴ در حساب کاربری ایکس نوشت: «سطح تشعشعات در خارج از تاسیسات نطنز بدون تغییر باقی مانده است. نوع آلودگی رادیواکتیو موجود در داخل تاسیسات، که عمدتا شامل ذرات آلفا است، با اقدامات حفاظتی مناسب قابل کنترل است.»

پس از حملات هوایی اسراییل به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی، شرکت اروپایی «ایرباس دیفنس اند اسپیس» که در حوزه صنایع هوافضا و دفاعی فعالیت دارد، تصویری ماهواره‌ای از سایت هسته‌ای نطنز منتشر کرده است که آثار آسیب قابل توجه بر این تاسیسات را نشان می‌دهد. سخنگوی ارتش اسراییل هم اعلام کرده که تاسیسات نطنز به‌طور «قابل توجهی» آسیب دیده است.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی، آسیب‌دیدگی بخشی از تاسیسات اتمی نطنز را تایید کرده است. به گفته «بهروز کمالوندی»، «آلودگی‌هایی نیز در داخل گزارش شده که باید پاک‌سازی شود.»

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که «با دقت وضعیت بسیار نگران‌کننده در ایران را» تحت‌نظر دارد. این مجموعه همچنین نوشته است که درباره سطح تشعشعات «با مقامات ایران و همچنین بازرسان خود» در تماس است.

اگر واکنش نظامی متقابل رخ داد؟

نمی‌توان ابعاد خسارات احتمالی به ایران در صورت واکنش نظامی متقابل از سوی حکومت را پیش‌بینی کرد. اما در شرایط جنگی احتمال تخریب تاسیسات شهری، فرودگاه‌ها یا زیرساخت‌های غیرنظامی (پل، مترو، فرودگاه) وجود دارد. این تقابل که به گفته مقام‌های اسراییل برای دو هفته آینده ممکن است ادامه داشته باشد، هولناک و اضطراب‌آور است.

یک کارشناس پدافند غیرعامل از درون ایران به ایران‌وایر می‌گوید: «در صورت تداوم حملات، ممکن است با سطحی از بحران روانی و اجتماعی در سطح عمومی مواجه ‌شویم. مواردی مثل هجوم به داروخانه‌ها، فروشگاه‌ها، پمپ بنزین‌ها هم پیش خواهد آمد. تداوم حملات و احتمال کشیده شدن به درگیری منطقه‌ای خطر واکنش زنجیره‌ای در مردم را تشدید خواهد کرد. متاسفانه باید بگویم در فقدان یک دولت و سیستم قابل اعتماد، شاید تنها بتوانیم با انتشار این توصیه‌ها تا حدی به کاهش اثرات و تلفات انسانی کمک کنیم.»